Cosimo Fancelli (1618–1688), wielki, acz drugorzędny mistrz rzymskiego baroku

Cosimo Fancelli, pomnik nagrobny Giovanniego Spady, kościół San Girolamo della Carità

Cosimo Fancelli, pomnik nagrobny Giovanniego Spady, kościół San Girolamo della Carità

Tacy jak on pozostawali poza gronem najwyżej cenionych mistrzów XVII stulecia, tych przyjmowanych na salonach i obdarzanych papieskim zaufaniem. Byli niejako „drugim garniturem” dekoratorów, w mozole zarabiających na życie. Ale Cosimo współpracował z tymi najznakomitszymi tamtej epoki. Według relacji współczesnych był drobnej budowy ciała, miał czarne włosy i jasną karnację.

Cosimo Fancelli, pomnik nagrobny Giovanniego Spady, kościół San Girolamo della Carità
Cosimo Fancelli, Anioł z sudarium, 1670 r., Ponte Sant'Angelo
Cosimo Fancelli, ołtarz główny - Trójca Święta, kaplica Chigich, kościół Santa Maria della Pace
Cosimo Fancelli, posąg Nilu, Fontana dei Quattro Fiumi, Piazza Navona
Cosimo Fancelli, dwie z czterech świętych dziewic w krypcie kościoła Santi Luca e Matina
Cosimo Fancelli, płyta marmurowa - śś. Piotr, Paweł i Łukasz, w tle Marcjalis i symbol ewengelisty Łukasza - wół, kościół Santa Maria in Via Lata
Cosimo Fancelli, nagrobny portret Lorenzo Altieriego, kaplica Altieri, bazylika Santa Maria sopra Minerva
Cosimo Fancelli, nagrobek kardynała Bonellego, bazylika Santa Maria sopra Minerva
Cosimo Fancelli, nagrobek kardynała Vidmana, bazylika San Marco
Cosimo Fancelli, ołtarz w kaplicy kardynała Giovanniego Gavottiego, kościół San Nicola da Tolentino
Cosimo Fancelli, alegoria Wiary z pomnika nagrobnego papieża Klemensa IX, bazylika Santa Maria Maggiore
Cosimo Fancelli, alegoria Wiary z pomnika nagrobnego papieża Klemensa IX, kościół Santa Maria Maggiore
Cosimo Fancelli, portret kardynała Altieriego, brata papieża Klemensa X, bazylika Santa Maria sopra Minerva
Cosimo Fancelli, alegoria Sprawiedliwości, nagrobek kardynała Carlo Bonellego, bazylika Santa Maria sopra Minerva
Cosimo Fancelli, nagrobek kardynała Vidmana, fragment, bazylika San Marco
Cosimo Fancelli, kaplica Gavottich, popiersie kardynała Giovanniego Gavottiego, kościół San Nicola da Tolentino
Cosimo Fancelli, gliniany odlew dla ołtarza w kaplicy Gavottich, kościół San Nicola da Tolentino, Museo Nazionale - Palazzo Venezia
Cosimo Fancelli, anioły w zwieńczeniu przyczółka bazyliki Sant'Andrea della Valle

Tacy jak on pozostawali poza gronem najwyżej cenionych mistrzów XVII stulecia, tych przyjmowanych na salonach i obdarzanych papieskim zaufaniem. Byli niejako „drugim garniturem” dekoratorów, w mozole zarabiających na życie. Ale Cosimo współpracował z tymi najznakomitszymi tamtej epoki. Według relacji współczesnych był drobnej budowy ciała, miał czarne włosy i jasną karnację.

      Cosimo Fancelli, nagrobek kardynała
      Bonellego, kościół Santa Maria sopra
      Minerva

Urodził się w Rzymie w rodzinie o długoletnich tradycjach rzeźbiarskich – jego ojcem był Carlo Fancelli, a bratem Giacomo Antonio Fancelli (którego nauczycielem był słynny Gian Lorenzo Bernini). Od nich nauczył się fachu, niemniej właściwie przez całe życie należał do grupy tych działających w XVII-wiecznym Rzymie artystów, którzy nie odbili na nim zdecydowanego piętna swego talentu, ale bez których trudno byłoby sobie wyobrazić bogactwo, przepych i wielkość ówczesnych budowli. W przypadku dekoracji bazyliki św. Piotra (San Pietro in Vaticano) i mostu św. Anioła (Ponte Sant’Angelo) pomagał Berniniemu, w przypadku Palazzo di Propaganda Fide – jego przełożonym był Francesco Borromini. Najwierniejszym i najdłużej go zatrudniajacym przyjacielem, zarazem ojcem chrzestnym jego córki, był Pietro da Cortona, którego wspomagał swymi umiejętnościami przy dekoracji bazyliki watykańskiej i takich kościołów jak Santa Maria in Vallicella i San Carlo al Corso. Kolejnym współpracownikiem Fancellego, już po śmierci Cortony, był Carlo Rainaldi. Wspólnie świadczyli usługi dwóm znaczącym rodom – Borghese i Altieri. Rzeźbiarz współtworzył dla nich swe artystyczne kreacje w gipsie, marmurze i granicie, czasem wykonując girlandy, a czasem bardziej ambitne prace. A gdy brakowało innych zleceń, parał się też restauracją starożytnych posągów, między innymi w Palazzo Borghese.

Bernini wypowiadał się o nim pochlebnie, twierdząc, że jest jednym z najbardziej uzdolnionych rzeźbiarzy w Rzymie, czego dowodem było powierzenie mu wykonania jednego z aniołów na moście św. Anioła oraz stworzenie, wespół z bratem, posągu Nilu dla fontanny Czterech Rzek (Fontana dei Quattro Fiumi). Są to zapewne najlepsze i najbardziej znane obiekty artysty w mieście. Bo czyż można sobie wyobrazić ową fontannę bez tej tajemniczej, skrywającej głowę w chuście postaci – świetnie zaprojektowanej wprawdzie przez Berniniego, ale znakomicie wykonanej przez Cosima.

Samodzielne dzieła Fancellego pojawiają się mniej więcej od roku 1650 i tworzone są pomiędzy zleceniami dla wybitnych kolegów po fachu. Krążąc po Rzymie, znajdziemy obok przeciętnych prac artysty dzieła wybitne, do których zaliczyć można te znajdujące się w kościołach Santa Maria della Pace czy San Girolamo della Carità.

Najlepszym uczniem Fancellego był Francesco Cavallini.

Według życzenia artysta pochowany został w kościele, dla którego pracował – San Nicola da Tolentino, w grobowcu, w którym wcześniej spoczęła jego żona. 

      Cosimo Fancelli, ołtarz w kaplicy
      kardynała Giovanniego Gavottiego,
      kościół San Nicola da Tolentino

Najważniejsze prace Fancellego w Rzymie:

Marmurowy relief z przedstawieniem Chrystusa w towarzystwie Marii Salome – matki stojących obok świętych Jana Ewangelisty i Jakuba; nagrobki fundatorów kościoła (1645) 

  • Kościół Santi Luca e Martina

Granitowe posągi czterech świętych dziewic, w tym św. Eufemii w krypcie kościoła i ornamentalne dekoracje krypty 

  • Kościół Santa Maria della Pace

Dekoracje w kaplicy Chigich – Trójca Święta, alegorie Cnót (1657)

  • Kościół San Girolamo della Carità

Posąg nagrobny Giovanniego Spady

  • Kościół Santa Maria in via Lata

Płyta marmurowa z przedstawieniem świętych Piotra, Pawła i Łukasza oraz płyta terakotowa ze sceną Odpoczynek świętej Rodziny w drodze do Egiptu (1661) 

Posąg Sprawiedliwości w kaplicy Cerrich

  • Kościół Santa Maria sopra Minerva
      Cosimo Fancelli, nagrobek kardynała
      Vidmana, kościół San Marco

Kaplica Altierich – popiersia kardynała Giovanniego Altieriego i jego brata Lorenza – ojca i brata papieża Klemensa X

Posąg alegorii Wiary z nagrobka kardynała Bonellego (nad bocznym wejściem do kościoła od strony ołtarza) (1672) 

Nagrobek kardynała Vidmana (1660)

  Leżące posągi Sprawiedliwości i Dobroczynności na fasadzie kościoła

  • Most św. Anioła (Ponte Sant’Angelo)

Anioł z sudarium  (chusta liturgiczna) (1670)

Kaplica Gavottich – ołtarz ze sceną ukazującą objawienie się Marii bł. Antoniemu Boccie, popiersie kardynała Giovanniego Gavottiego (1674) 

  • Kościół Santa Maria Maggiore

Alegoria Wiary (po prawej) zdobiąca monumentalny pomnik nagrobny papieża Klemensa IX (po lewej od wejścia)